UN LIBRO SOBRE LA ESPERANZA DE LOS MARINEROS

Nos cincuenta un novo grupo de edificios poboou as agras de Labañou. Para significar a vehemencia da mocidade que o habitaba —e tomando como inspiración metafórica a guerra que entón desenvolvían os norteamericanos no Oriente de lonxe— o barrio axiña quedou bautizado como Corea. No mesmo tempo, o patrón de pesca Juan Cagiao comezou a encher os copos no Gran Sol cun peixe nunca antes visto na Coruña. Esas meigas grandes —ou falsos linguados — inmediatamente recibiron no Muro o nome de "coreanos".
"Todo o que hai na terra, haino tamén no mar", así principia un vello conto irlandés recollido por Lady Gregory. Mais, se na dimensión "terrícola" sufrimos grandes eivas en memoria histórica, a amnesia é absoluta na Coruña do mar.
Homes de Ferro en Barcos de Madeira, velaí un feliz antídoto. Esperanza Piñeiro e Andrés
Gómez Blanco utilizaron como título da súa obra o "epíteto épico" con que os navegantes ingleses saudaban aos mariñeiros galegos dos pataches e dos vellos bous do Gran Sol.
Advertencia: cómpre traxe de augas para achegarse a este libro. En cada páxina estoupa "o salsieiro". As crónicas dos veteranos de altura e do mar de María Antonia —así lle chaman ao treito de auga entre Prior e Sisargas— transcenden á fin o círculo máxico da partida de tute no Tres Portiñas, no Rueda ou no Lionardo, tascas mariñeiras varadas na cidade. Nunha delas, o Tabeirón, principia unha das grandes travesías do libro. Os ollos de boi que adornan o local teñen soportado temporais a eito. Antes de taberna, os Tabeiróns foron unha parella de arrastreiros .
Andrés Soto mandou durante moitos anos un destes barcos. Ademais de Castletown, Bantry e Valentia —peiraos "galegos" nas rías de Irlanda—, sorpréndenos con novas xeografías. Nos anos corenta, navegaba xa nun bou de vapor e tocaba decote o porto de Milford, en Gales, para repostar carbón. A primeira vez pediron 30 toneladas, a mesma medida que embarcaban na
Coruña. Na metade da carga tiveron que mandar parar. O barco ía para o fondo con tanto peso. Foran descubrir en Gales que á tonelada de carbón do Muro faltáballe moito para chegar aos mil quilos.
Andrés naceu en Marín, en 1917. Lembra que nos anos da República, os bous coruñeses,
no inverno, entre o 21 de setembro e o 21 de marzo, tiñan prohibido subir ao Gran Sol. Fora un dos logros de El Despertar Marítimo, o grande sindicato dos mariñeiros. Tras do golpe militar do xeneral Franco, a súa infraestrutura clandestina organizou a fuga en pesqueiros de moitos cidadáns ameazados de morte polos golpistas. Mais no ano 37, quizá na tentativa máis ambiciosa, houbo unha delación, e 200 republicanos chegados de toda Galiza, en lugar da liberdade, atoparon no Portiño unha chuvia de balas.
Aos 15 anos, Jesús Regueira traballaba nunha carnizaría. Viaxaba no tranvía para facer o
reparto, cando escoitou un estrondo terrible. Tanto se asustou que tirou o cesto e fuxiu ás presas cara casa. Era a mañá do 20 de xullo de 1936 e as sereas de toda a flota estaban a manifestarse,
contra o golpe de Estado, en defensa da República. Dúas décadas despois Jesús andaba a empeixar no banco da Balea —Terranova— augas de frío onde todo se xea, ata as bágoas. Daquela pescábanse bacallaus grandes coma homes. Traían tanto peixe que unha vez a súa cuñada fixo unha empanada de barbilla, isto é, de linguas de bacallau, "na miña vida comín cousa tan deliciosa". Contoumo un amigo. Antes de ser Manuel Núñez, gran vocalista do grupo Foliada, foi Coruña, mariñeiro nas capas do Gran Sol. Un día, actuando en Boiro, viu en primeira fila aos
seus antigos compañeiros do barco. Emocionado, dedicoulles unha canción. No remate, achegáronselle todos cargados de timidez: "Grazas, Coruña. As nosas mulleres dicían que non nos ías falar".
"As cousas do mar no se contan na terra", dixo o Machín de Muxía. Esa fronteira invisible
que separaba ambos os dous mundos é agora unha cancela de ferro a deter aos terrícolas na entrada ao Muro. Nestes días tristes de declive constante dun porto de tanta sona, grazas a Esperanza e Andrés, os homes de ferro soben por fin ao mellor escenario, para nos traer un chisco de memoria e dignidade.
"O pasado é o futuro", dixo o filósofo. A Coruña naceu do mar. Tras mollarnos no testemuño destes sabios, xa sabemos onde debemos procurar o seu porvir.
As robalizas de San Andrés
Sorpréndase no Parrote o paseante. Se centra a súa atención nos muros do xardín de San Carlos, aparecerá, incrustada neles —e medio agachada pola hedra—, a portada da antiga igrexa de San Andrés. Achéguese un chisco máis e descubrirá, navegando nas arquivoltas, un xarabal de robalizas. Normal, San Andrés era o patrón do antigo gremio de mareantes, e A Coruña ten as súas raigañas máis fondas chantadas no Atlántico.
Por iso, a visión que Esperanza e Andrés nos ofrecen neste libro é oceánica. Ao carón dos testemuños directos dos protagonistas, a obra achega unha aproximación histórica á pesca na cidade dende o comezo do século XX ata os anos sesenta, e unha magnífica colección de láminas e fotografías. Ademais tamén incluíron o saúdo da serea da illa Miranda, en Ares, ou a noticia do congro de sete cabezas que habita, en Ferrol, preto do peirao de Curuxeiras. Isto é o engado dos seres fantásticos que, entre as Sisargas e Prior, comparten cos homes de ferro a fartura —carnocho, lembra ben o nome— do mar de María Antonia.