FIN DE AÑO LITERARIO

1974.FLOR DE *SANTIDAD.

Ao lonxe destacábase a figura dun forasteiro, desgreñado e bizantino, co seu gabán empapado, adornado pola vieira, e o bordón engarzado á diestra. Vaise achegando ao pobo pola ponte antiga, unha vella estrutura de madeira e pedra que resiste o paso dos séculos, cos seus arcos combados, as claves desencaixadas e unha insólita enfermeiría de peregrinos no medio. Un hospital gótico construído polo diaño nunha noite co fin de apresar un soño romántico. O home detense, entre a néboa, sen rumbo, no medio da praza dos taxistas. Sen coñecelo de nada os dous únicos condutores saúdano, como se fixo sempre, tan afables como aburridos: tres ou catro viaxes diarias sonche pouca faena.
O neno está colgado, mecéndose, enriza da baranda ferrumbrosa dunha paquetería. “A Crisálida”, lese, con fina caligrafía procesal case borrada pola humidade, a humildade e o tedio. Mantense á espera, véndoo chegar, con ollos espectantes, unha pequena novidade nese mundo inzado de tanta nada; sempre atendendo, agardando, esperando por ese Godot que arribará de ultramar. Ten un nome anticuado o mozo, Higinio, e leva unha vida monótona, vella, cativa. Parece tan abatido como as pedras musgosas que cobren as columnas dos soportais, tan afincado como as losas rezumantes de líquenes que conforman o empedrado. A imaxe triste dun tempo petrificado.
O seu pai morreu afogado uns anos antes, un naufraxio no máis dourado dunha infancia rezumante de agarimo. Non se soubo que sucedera. O corpo apareceu ao fin, inchado e mordido, verde flotando escuro na prata dun mar de viño, tras unha semana de incesantes procuras, berros da nai, silencio nos fillos e susurros desde o leito da esposa. O neno non puidera desprenderse dun duelo feroz, incapaz de desaloxar do pensamento aquela imaxe fatídica, cóncava. A figura dolosa dunha morte acuaria.
¡Que inverno aquel¡ A terra e o mar, o ceo e o aire embravecidos sen pausa durante todo o ano. Os barcos arriscándose cada día. As mulleres cos seus rezos ao Señor Santiago e á Virxe do Carmen. O neno, manso como unha pomba e humilde como a terra, acompañaba á súa nai ao peirao na madrugada. Levántanse xuntos para ver a chegada os barcos entre a mareixada. ¡Que inverno aquel¡ O país revolto polas folgas nas grandes fábricas. Os obreiros combativos, varios mortos asasinados nos asteleiros da cidade. A radio emitía malas noticias desde a capital, resoaban tambores de guerra nos cuarteis. ¡Que inverno aquel¡ O pobo intranquilo, a incerteza facendo estragos en cada casa, os cambios que se acaecían afectaban a todos e ninguén sabía de certo o que ocorría, por canto tempo, tampouco que podería pasar. Bazas fulleras campaneando por todas partes.
O peregrino pregúntalle onde pode durmir e o rapaz se apresta a ensinarlle os dous sitios que dan camas. Pero non atopan nada libre nos hostais, unha nova remesa de obreiros da central térmica ocupouno todo, e aínda se esperan máis traballadores para terminar por fin a fábrica do embalse. O neno lévao a casa e a nai acólleo, dándolle acubillo no baixo da construción mariñeira, onde unha pequena habitación cunha cama de ferro cromado ten un ventanuco que dá á rúa da Victoria Nacional. A muller pregunta ao romeu sobre a súa ruta. “Desde a mesma Pamplona veño, señora. Con sorte mañá chegarei a Santiago, por fin bicarei ao Apóstolo, Señor do Trueno, e buscarei remedio co Santo dos Croques ao meu esquecemento”.
A moza soña cada noite con esa nenez, xa remota. Agora está repetindo COU nun internado compostelán e nada foi como el pensaba quería imaxinaba. O aparecido sentado no centro da cama parécese moito ao seu pai. Está chorando, fíos de bágoas vermellas márcanlle as fazulas roídas polos peixes. Nótaselle molesto e desconfiado. Ao miralo, Higinio dáse conta de que algo non vai ben. O home está celoso, as súas queixas e as súas protestas entran e saen, percorrendo todas as habitacións do internado. Higinio espértase gritando e enseguida dórmese asustado. De madrugada aparéceselle o seu pai outra vez, morto vestido de branco, cun traxe imposible de mariñeiro falso. Algunhas outras noites, con todo, visítao o peregrino, níveo. ¡Aí mesmo, mirando pola fiestra, rompendo as verxas coma un titán¡ Recóstase aos pés da liteira, pídelle amable que volva a casa; pero ao mesmo tempo que sorrí, a sua mueca asusta. Gargalladas transparentes resoan, a moza grita levántase os compañeiros espertan o estranxeiro desaparece. Higinio veo afastarse, de *esclavina e chapeu calañés, cun báculo de ouro e xacintos engarzados.

*****

Pola mañá, moi cedo, o neno esperta nervioso e baixa á cociña. O peregrino non está. Higinio sae á rúa e contempla como o seu amigo ascende por entre a escarcha do monte. Sobe animoso, escalando a costa barcina e argéntea dun carreiro trillado por rebaños, caiados e carros, hollado cos zocos dos aldeanos. Higinio entristecese, sentíndose baleiro, e un profundo malestar apodéraselle do corpo.
O neno sae do portal apurado, ten que cruzar correndo o pobo para deixar polas casas o xornal. Rápido, antes de que soe a sirena do colexio. Na súa familia todos teñen que traballar. O irmán na pesca, a nena servindo co dentista no chalet, a nai no seu: a casa, a horta, o curral, as bestas. Churras, churras, oíase dicir á muller na traseira da casa; tiña que ocuparse pronto enseguida dos animais para poder visitar a unha curmá. Pitas, pitas, pitas, pitas, seguía a muller.
O neno está doente, doliente, melancólico, como ido, e a ela parécelle que lle botaron o mal de ollo. A sua parente, encerrada na casa desde moi nova, seica poida axudala no seu designio, descifrar os augurios infaustos que sinalan as cartas. Pero a nai tenlle medo a aquela inválida histérica. A morte sempre ten merodeado por aquel leito seu de vella endemoniada. “Meigas fora”, a muller sorpréndese e persignase ao escoitar a súa propia voz renegando dun familiar.
Higinio é un neno fantasioso. Pensa todos os días en fuxir do pobo, pero teme que o alcance a noite. Imaxínase perdido nun camiño solitario, errante fronte a un carreiro polo que non chegaría a ningunha parte, chegado a bifurcacions insospeitadas, durmindo na aurora baixo un cruceiro gótico. Sen saber o porqué do seu desexo, soña co retorno do peregrino. Imaxínase con el en casa, conversando mentres escoitan escuras novidades repetidas polo parte; rebatindo ao primoxénito na mesa; xogando en cama á brisca cando a súa nai plancha; lucindo no paseo os domingos á súa irmá.
A muller decídese a ir a casa da adivíña, a súa sogra acompáñaa, mal encarada, rosmando. A meiga recíbeas na súa habitación, un lobicán durme ao seu lado; a enferma vive encamada desde nena. Non ten nin que sacar a baraxa, coñeceu tantos casos similares. Nada máis vela dille nun rumoreo que xa sabe o que vén pedirlle. “Compre co levedes a San Andrés de Teixido” fala mentres se dá a volta; e o can esperta cando oe a voz da súa ama, fiero, ensinando as súas armas ás dúas mulleres.
Teñen que esperar unhas semanas pola festa do santo. Ao fin chega a data da romaría, van no autobús ata Agarimo e logo cruzan andando toda a serra. Higinio carga cunha facha xigantesca, a vela é máis alta que el e tan grosa como o cabo dun remo. A avóa e a nai percorren a última costa de xoellos. A aldea divísase ao fondo, ateigada de xente devota, as pregarias baixan da montaña ao mar, ata polos*acantilados vense grupos de paisanos ofrecidos ao santo, os rezos érguense ante o verde do auga para chegar ao azul do ceo. Cando entran os tres na capela, o sangue cobre as pernas de ambas mulleres e pingas penitentes puntean a cantería románica. O neno, serio e piadoso, deixa a súa candea nunha pila inmensa baixo a bóveda de oxivas, a cera inunda o cruceiro como unha onda de prata. Os exvotos cobren as paredes e tres pesqueiros colgan da viga mestra, *resplandecendo a súa quilla á luz amarela dos cirios.

*****

Un día moi cedo retorna o forasteiro. Atópase co neno, aínda é de noite e axúdao no seu traballo mañanero. Cóntalle que está de paso, camiño á súa terra aragonesa, tras penar ao apóstolo unha falta moi grande: quince días pasou de ayuno en San Francisco e tres de penitente baixo o Cordeiro do Pórtico. Dille que regresou porque quere agradecerlles a *hospitalidade. Trouxo para a nai un pequeno botón de azabache indio e para o neno a cruz do Apóstolo. Higinio acompáñao a casa, déixaos falando: a muller agradecida, o home cautivado; e o pequeno corre contento a xogar ao escondite cos seus amigos polas ruínas da fábrica de curtidos.
Cando regresa atopa á súa nai soa; Higinio querería terse despedido do estranxeiro. Ao día seguinte o neno quédase en casa, non quere ir ao traballo, nin despois ao colexio. Non conseguen levantalo da cama. Pero el sabe que non se atopa mal. Ao contrario, nada di, pero malia o seu merma, non é malestar o que sente; é confuso benestar, alivio, un descanso eterno ao que aspira.
Pasan semanas, a nai teme que o neno quédaselles na cama para sempre, como contan que pasou coa súa curmá a meiga. Sabe que na súa familia sempre habitou unha vena mística. Decide tomar medidas. Lévao ao pósito a que o mire o seu médico de cabeceira.
O doutor Amado non observa nada raro. Logo de comprobar os resultados das análises recoméndalle que vaia co neno a un psiquiatra da capital. O especialista da Coruña dáse conta de que a orixe da melancolía é o forasteiro, algo que a curmá non quixo revelar. O neno mórrese por ter un pai e o peregrino ocupou ese lugar tan imaxinario como real.
Pero o home quedouse no pobo. Vive escondido nun *alpendre da horta. Algunhas noites entra na casa, ás escuras, escalando a parra. O neno está ao tanto destas visitas, asúmeas e favoréceas: a súa idea, o seu anhelo, consiste en que o romeu poida *ficar na casa. Os seus irmáns tamén descobren ao *meteco, pero as súas opinións son contrarias, pretenden botar ao intruso e acosan á nai con preguntas e esixencias. Aínda que non poden; é unha muller moi forte, viuda de vivos, e non se dobrega ante a inimiga filial. A relación da parella comeza a ser tan evidente como ilícita. Os corrillos crecen polas casas do pobo. Os irmáns acoden a buscar o consello da familia paterna. Os parentes do afogado conxúranse. Tres homes danlle unha malleira ao estranxeiro, déixano tirado morto malferido na bodega, cos porcos olisqueando os zapatós e as pitas asustadas tralo somier que sostén da alambrada.
Higinio non se decatou do ocorrido. Pasa todas as tardes na fábrica, sempre xogando ao escondite cos seus amigos. Á noitiña vanse ao varadeiro, baixo o añil do ceo pasan de man en man os mistos. Cando todo queda fusco comezan a contarse vellas historias de medo antigo: o home lobo, a santa compaña, meigas, trasgos, sochantres e aparecidos.

*****

O rapaz deixa o colexio e comeza a saír a pescar máis aló de ríaa. Convértese no home da casa. A irmá entrou interna no pazo do avogado e o primoxénito derrotado vencido abandonou á nai. Higinio é o benxamín que foi coroado. Pero, máis aló desa a súa imaxe adusta, a muller mórrese de pena, non quere que o seu pequeno vaia ao mar cada noite. Teme que atope o mesmo final que levou ao pai. A visión do seu marido obsesiónaa. O seu cadáver, inflado e putrefacto, devolto polo auga logo de vagar dez días nas profundidades de ría, aparéceselle cada vez que ve saír o barco co seu pequeno saudando dende a proa.
De súpeto Higinio creceu dez anos. Traballa como o que máis, aprende antes que ninguén. Tamén comeza a beber e a xurar, igual que todos. Non se preocupa, non fai nin máis nin menos que canto vai. Se existisen os grumetes entre a pesca de baixura, el cumpriría á perfección ese papel; pero non é así. No traballo os mariñeiros compárteno todo e a igualdade é a principal insignia; axudan ao principiante, aínda que é un máis e lévase o seu quiñón como calquera. Higinio faise amigo do patrón, o vello Botas trátao coma se fose un fillo e o neno venérao.
O rapaz perde a melancolía. Levántase cada día animoso tenaz seguro, preparado para almorzar e comer enseguida forte e saír pronto renovado contento ao mar. Do océano gústanlle os seus ruxidos, os sustos, o vaivén do pesqueiro, o baldeo das olas pola ponte; do oficio as noites en vela, o arrastre das redes en mar aberto, tapar con bancos de prata as cadernas, recoller as nasas do esteiro á volta, subastar a mercancía ao alba na rampa; e ás veces ata o deixan levar o timón un intre. Só cando non está o vello capitán na ponte. Ao pilotar séntese Lord Jim. Non lle asustan as profundidades mariñas, sábeas cheas de vida, cunha existencia abisal, prolífica e soberbia, que Higinio querería coñecer. Pensa que non é imposible. O seu pai soubo dela.
A parella continuou as súas relacións ilícitas. Tras uns meses de intercambio de cartas, algunha conferencia desde a centralita e breves encontros clandestinos na capital, volve o forasteiro. A familia acéptao, a avóa recoñece que á fin e ao cabo será como un pai para os seus tres netos orfos e tamén un amparo para a nora. Ademais, xa pasaron máis de tres anos da morte do seu fillo e o loito cumpriuse como correspondía. Os cuñados respectan a sabia decisión da súa nai. O primoxénito vencido derrotado só di: “E daquela”
Logo de varios meses de exames, vixilancia e promesas, a parella cásase. O pai peregrino traslada o seu reloxería desde Pamplona ao pobo. Enseguida toma as rendas da casa. A esposa deixa a horta, o río e os animais; o home regálalle cremas, vestidos, un chapeu, luvas e xoias. Os maiores volven ao fogar: a nena aproba a reválida e matricúlase na Normal, o maior prepárase no oficio co seu padrastro. O fillo menor non pode seguir así: traballando e bebendo coma se fose un adulto; apenas ten catorce anos. O home quere que estude, ten que labrarse un porvir; e así é como Higinio acaba nun internado, pesaroso nas verdes pedras compostelanas umbrías cansas.